← Terug naar overzicht

(Revisie datum 20 dec 2021)

ETHANOL BEVATTENDE GENEESMIDDELEN

Functie ethanol in geneesmiddelen 
Ethanol wordt gebruikt als oplosmiddel en als conserveermiddel, vooral in vloeibare formuleringen. In formuleringen voor cutane toediening wordt het ook gebruikt als penetratieversterker.

Nadelige effecten  
Ethanol is een centraal depressivum en overmatige inname kan leiden tot slaperigheid, gedragsveranderingen en een verminderd concentratievermogen. In grote hoeveelheden kan het leiden tot stuiptrekkingen en coma. Het kan ook de cognitieve en psychomotorische functies aantasten. Andere bijwerkingen zijn hypoglykemie, acidose en elektrolytstoornissen, en het kan ook het cardiovasculaire systeem aantasten.

Metabolisme  
Ethanol wordt voornamelijk gemetaboliseerd via oxidatieve routes in de lever, onder andere door alcoholdehydrogenase (ADH) tot acetaldehyde, dat toxische effecten heeft. Door de onrijpe stofwisselingsenzymen zijn pasgeborenen en zuigelingen kwetsbaarder voor bijwerkingen dan volwassenen. Kinderen bereiken een volwassen activiteit voor het enzym alcoholdehydrogenase op de leeftijd van 5 jaar. Wees ervan bewust dat accumulatie van ethanol ook kan optreden bij gelijktijdig gebruik van geneesmiddelen die propyleenglycol bevatten, als gevolg van dezelfde metabolische route.

EMA-richtsnoeren voor farmaceutische industrie: Labeling van geneesmiddelen die ethanol als hulpstof bevatten Wetenschappelijke studies over bijwerkingen na inname van bepaalde hoeveelheden ethanol bij kinderen ontbreken, in het bijzonder voor jonge kinderen. Studies bij deze populatie zijn nodig om grenzen te kunnen stellen die in de dagelijkse praktijk kunnen worden gehanteerd. Totdat dergelijke gegevens beschikbaar zijn, kan de onderstaande informatie een indicatie geven van de bijwerkingen die bij bepaalde doses kunnen optreden.

Voor orale en parenterale geneesmiddelen, en geneesmiddelen die worden geïnhaleerd:

• Hoeveelheden tot 15 mg/kg/dosis (die leiden tot een voorspelde bloedalcoholconcentratie (BAC) <2,5 mg/100 ml), hebben waarschijnlijk geen effect bij adolescenten en kinderen. Bij jongere kinderen kan het wel enig effect hebben, zoals slaperigheid.
• Doseringen van 15-75 mg/kg/dosis (resulterend in een voorspelde BAC van 2,5 tot 12,5 mg/100 ml) zullen naar verwachting geen schadelijke effecten hebben bij adolescenten en het is ook onwaarschijnlijk dat kinderen bij deze niveaus de effecten van ethanol zullen merken. Net als bij hoeveelheden tot 15 mg/kg/dosis bestaat er echter minder zekerheid ten aanzien van jonge kinderen. Zij zouden slaperigheid kunnen ervaren.
• Doseringen ≥75 mg/kg/dosis (waarvan wordt voorspeld dat ze leiden tot bloedalcoholconcentraties (BAC) ≥12,5 mg/100 ml) kunnen leiden tot slaperigheid, gedragsveranderingen, concentratieproblemen en moeilijkheden bij de deelname aan (school)activiteiten en/of het verkeer.

Intoxicatie die leidt tot BAC's >50-100 mg/100 ml kan coma, hypoglykemie en hypothermie tot gevolg hebben. Hypoglykemie komt vooral voor bij zuigelingen en jonge kinderen met een lage glycogeenvoorraad. Bij oudere kinderen en adolescenten komt hypoglykemie minder vaak voor.

De dodelijke doses ethanol zijn lager voor kinderen dan voor volwassenen; 3 g/kg tegenover 5-8 g/kg.

Voor cutane geneesmiddelen:
Cutane toepassing van geneesmiddelen met hoge concentraties ethanol bij neonaten kan zowel ernstige lokale reacties als systemische toxiciteit veroorzaken als gevolg van significante dermale absorptie, vooral bij gebruik onder occlusie.

Bovenstaande informatie geldt alleen voor kortdurend gebruik. Het effect van langdurige blootstelling op de gezondheid en ontwikkeling van kinderen is niet onderzocht.

Praktische aspecten
Bij het gebruik van ethanolhoudende geneesmiddelen bij kinderen moet rekening worden gehouden met verschillende aspecten, namelijk 

• De leeftijd van het kind
• Het ethanolgehalte in de dosis, het aantal doses per dag en de beoogde duur
• Gelijktijdig gebruik van andere geneesmiddelen die ethanol of propyleenglycol bevatten
• Het belang om precies dat medicijn te gebruiken; weeg de voordelen tegen de risico's van gebruik

Indien mogelijk een geneesmiddel voorschrijven dat geen ethanol bevat. Als er geen beschikbaar is, bereken dan de hoeveelheid ethanol die de patiënt zal krijgen en beoordeel het risico van het gebruik van het geneesmiddel. Als het risico te groot wordt geacht, overweeg dan het gebruik van een geneesmiddel uit dezelfde klasse zonder ethanol. Als er geen andere mogelijkheid is dan het gebruik van een geneesmiddel dat ethanol bevat, controleer dan de bijwerkingen, d.w.z. bloedglucose, mate van slaperigheid.

Berekening van hoeveelheid ingenomen ethanol

De ingenomen hoeveelheid ethanol (in grammen) kan worden berekend uit de concentratie van een ethanolproduct en het
volume van een dosis. Het soortelijk gewicht van ethanol is 0,8, wat betekent dat 1 ml 0,8 gram weegt. Bij het berekenen van ingenomen ethanol kan het nodig zijn het percentage v/v eerst om te zetten in percentage w/v. Bijvoorbeeld een ethanolconcentratie van 12,5% v/v komt overeen met 10% w/v. 

Referenties: 

1.            Europees Geneesmiddelenbureau, Bijlage bij de richtsnoer van de Europese Commissie over "Hulpstoffen in de etikettering en de bijsluiter van geneesmiddelen voor menselijk gebruik" (SANTE-2017-11668), 2 2november 2019, Geraadpleegd via: https://www.ema.europa.eu/en/documents/scientific-guideline/annex-european-commission-guideline-excipients-labelling-package-leaflet-medicinal-products-human_en.pdf 

2.            Europees Geneesmiddelenbureau, Informatie voor de bijsluiter betreffende ethanol gebruikt als hulpstof in geneesmiddelen voor menselijk gebruik, 2 2november 2019 , Geraadpleegd via: https://www.ema.europa.eu/en/documents/scientific-guideline/information-package-leaflet-regarding-ethanol-used-excipient-medicinal-products-human-use_en.pdf 

3.            Zuccotti GV, Fabiano V. Safety issues with ethanol as an excipient in drugs intended for pediatric use. Expert Opin Drug Saf 2011; 10 (4): 499-502.